زاهِدانْ یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. این شهر نام پیشین آن «دُزْدابْ» بوده که در زمان رضا شاه به «زاهدان» تغییر یافته‌است. زاهدان از سمت شمال به شهرستان زابل و، از سمت جنوب به شهرستان خاش، از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج و کویر لوت محدود شده‌است. عموم ساکنان این شهر به زبان بلوچی و زبان فارسی به گویش سیستانی سخن میگویند و پیرو دین اسلام هستند.

آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و معتدل است. تنها در شب‌های تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی زاهدان لوله‌کشی بوده و از طریق چاه‌های نیمه‌عمیق پیرامون شهر و آب انتقالی از چاه نیمه های زهک تأمین می‌گردد. زاهدان به‌جهت مرزی‌بودن، از موقعیت تجاری و نظامی ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای که از یک‌سو راه‌آهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران می‌شود و از سوی دیگر راه‌آهن سراسری ایران به این شهر منتهی می‌شود.

موقعیت جغرافیایی

زاهدان به‌عنوان مرکز استان سیستان و بلوچستان در شمال این استان و یکی از شهرهای شمالی سرحد بلوچستان است در فاصلهٔ ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاکستان، خراسان، کرمان و هند را به هم متصل می‌کند.

پوشش لباس

جوقه: نوعی کت که به علت دوام و هزینه بسیار بالا آن را تا چند نسل به تن می‌کردند.این کت امروزه مشابه ژاکت هایی است که مردان مورد استفاده قرار می‌دهند و از پشم رنگ خورده بافته می‌شد. ستوه: کتی شبیه کت‌های نظامی با رنگ کرم شتری و پشمی بود،یقه انگلیسی داشت که افراد مرفه بر روی این کت کمربندی از تار طلا می‌بستند که به کمر تار طلا شهرت داشت و از کمر آن خنجری آویزان می‌کردند یا از کمربند شونه کش که به شکل مایل است بر روی کت می‌بستند. مردان سیستان از ستره پشمی که از پشم شتر بافته می‌شد.

پوشاک مردان:

عمدتاً شامل دستار، سرپوش، پیراهن و شلوار است. به دستار در محل لنگوته (Longote) می‌گویند و بیشتر به رنگ سفید است. پیراهن مردان بلند و تا سر زانو است. به سه صورت چین‌دار، ساره (عربی) ترک‌دار استفاده می‌شود. نوع چین‌دار آن از کمر چین می‌خورد. معمولاً پیراهن به هر صورت که باشد، شلوارش نیز به همان صورت ساده یا چین‌دار خواهد بود. روی لباس مجالس و یا افراد مرفه ابریشم‌دوزی می‌شده است.

پوشاک زنان:

سیستانی نیز ساده و با طرح‌هایی زیبا است. لباس زنان همچون مردان بلند و گشاد است. زنان سیستانی علاوه بر لباس سنتی و روزانة خود، نوعی لباس نیز جهت اعیاد و جشن‌ها تدارک می‌بینند که در نوع خود هنرمندانه و زیباست. از مشخصات لباس روزمره زن سیستانی، نوعی سوزن‌دوزی است که در حاشیة یقه و سرآستین لباس به کار می‌رود

لهجه زبان و گويش

گويش مردم زاهدان همان گويش سيستانيست. گویش سیستانی از گویشهای وابسته به زبان‌های ایرانی غربی و از شاخه جنوبی آن است که به گروه زبانهای هندوایرانی تعلق دارند. دکتر محمد معین در مقدمه کتاب برهان قاطع، گویش‌های سگزی و زاولی را زیرمجموعه زبانهای ایرانی قید کرده است. گویش سیستانی یکی از گویش‌های مهم زبان فارسی است که مردم سیستان بدان تکلم می‌کنند. این گویش هم اکنون به صورت عمده در منطقه سیستان ایران، نیمروز و فراه افغانستان، سرخس ایران، ترکمنستان و دشت گرگان جاری می‌باشد.

خلق و خوي مردم

مردم زاهدان و بلوچ ها یكی از اقوام اصیل و شناحته شدة ایرانی هستند ، كه به زبان بلوچی ( كه از نزدیكترین خویشاوندان زبان فارسی است ) تكلم می كند و بیشترین جمعیت آنان در سه كشور ایران ، پاكستان و افغانستان بسر می برند .بیشترین جمعیت استان سیستان و بلوچستان را بلوچها تشكیل می دهند و بافت اجتماعی آن قبیله ای و طایفه ای است .همه اقوام ایرانی با توجه به اشتراكات فرهنگی دارای خصلت های اجتماعی مشابهی هستند . اما در عین حال بخاطر تأثیر پذیری از شرایط خاص محیطی و قومی خود تفاوتهایی نیز در خصلتها، باورها و آداب و رسوم آنها مشاهده می شود كه ویژگی های خاص هر قومی را تشكیل می‌دهد . بنابراین بلوچها نیز كه از اقوام با سابقه و شاخص ایرانی هستند دارای نوعی فرهنگ و باورهای خاص و متفاوت می باشند و ممكن است در ذهن كسی این پرسش مطرح شود كه ویژگیهای قومی اجتماعی مردم بلوچ كدام است ؟

خوراک

از انواع خوراکی های بومی زاهدان می توان به شیلانج. شیر مال. کهلی. کباب تنورچه. آبگوشت. کشک زرد. کشک سفید. تجگی. قلیفی. کلوچه و سمبوسه و پکوره اشاره کرد.

شغل اصلي مردم

شغل 80 درصد مردم سیستان و بلوچستان وابسته به تالاب بین‌المللی و زیبای هامون است. اجرای طرح لوله کشی آب به مناطق روستایی و کشاورزی سیستان و تعویض شبکه آب شرب زابل بعد از زاهدان ‌از مهمترین ‌خواسته‌های مردم سیستان از مسئولان است.

تولیدات کارخانه های زاهدان که در سال های اخیر فعال شده اند نیازهای محلی را به مقدار قابل توجهی تأمین می کند. کارخانه های آرد سازی، تهیه نان ماشینی، یخ سازی، تولید پوشاک، موزاییک سازی، وسایل چوبی خانگی، مصنوعات فلزی، سنگ بری، آجرپزی، آهک پزی و سیلو از جمله صنایع این شهرستان هستند. زاهدان معادن زیرزمینی زیادی دارد که معادن آهک، سنگ مرمر و سنگ تراورتن سعید آباد و معدن سنگ سرخ حاجی آباد از جمله آنها است.

مكان‌هاي ديدني و تاريخي

خانه ابوی ( کار گاه هنر های سنتی زاهدان )

زمان احداث ان هم زمان با شکل گیری هسته اولیه شهر است و توسط استاد محمد علی محمودی در سال 1311هجری شمسی ساخته شده است، مالک ان شخصی به نام ابوی بوده. این بنا در حال حاضر در تملک میراث فرهنگی است.

مجموعه امیر توکل کامبوزیا:

ساختمان قدیمی پست زاهدان

کاروان سرای نصرت آباد

منزل قدیمی شمس:

ساختمان دادگستری:

تلگراف خانه حرمک:

حسینیه یزدی ها:

پست میر جاوه

راه آهن میر جاوه

شهربانی میر جاوه

هفتاد ملا

قلعه تپه لادیز

معماری صخره ای روستا تمین

موزه شهدا:

موزه بزرگ منطقه ای جنوب شرق کشور:

امام زاده‌هاي معروف شهر

مراسم عزاداري

در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان بویژه شهرهای زاهدان، زابل، زهک و میانکنگی که بیشترین ساکنان آن را شیعیان تشکیل می‌دهند، تکیه ها و حسینه های متعددی در محله های مختلف پذیرای عزاداران حسینی است.

در شهرهای جنوبی استان نیز علاوه بر شیعیان، بسیاری از برادران و خواهران اهل تسنن نیز با حفظ حرمت ماه محرم و ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان حسین بن علی (ع) در آیینهای ویژه شرکت می کنند. در دل بلوچستان منطقه شیعه نشین دلگان مردم با لباسهای بلوچی سفید طبق آداب و رسوم خودشان به عزاداری می پردازند که جلوه ای خاص دارد.

مراسم عروسي

بلوچ ها معمولا در بهار ازدواج می کنند؛ بهارگاه. این زمان البته تا زمان رسیدن خرما به عنوان محصول مهم و استراتژیک آنها متغییر است و به همین دلیل عروسی های بلوچی تا شهریورماه نیز ادامه دارد.

سفره عقد و جهیزیه

در عروسی بلوچی سفره عقد و جهیزیه وجود ندارد. بلوچ ها مراسم عقد را معمولا در مسجد برگزار کرده اند و در حال حاضر نیز این مراسم همچنان ممکن است در مسجد و بدون هیچ تشریفاتی به جاآورده شود. اما اینک علاوه بر مسجد در خانه نیز مراسم عقد به اجرا گذاشته می شود.

شاعران معروف

ابوالفرج سگزی، ابوحاتم سجستانی، احولی سیستانی، امیر حسین سجزی، حمزه غافل سیستانی، خواجه معین الدین سجزی، سموری سجزی، شمس‌الدین مبارک سیستانی، فرخی سیستانی، عبرت سیستانی

ضرب‌المثل‌هاي معروف

هركَه صَبركُنَه خوارِنْمِشو: كسي كه صبوراست خواري وتنگدستي رالمس نمي كند.

هركَه صبردارَه گنج دارَه: صبرنزدهركسي بمانندگنج است

حكايت

یعقوب لیث سیستانی(صفاری) پادشاه سلسله صفاریان و نخستین شهریار ایرانی پس از اسلام، شبی هرچه کرد خوابش نبرد. غلامان را گفت حکما به کسی ظلم شده او را بیابید. پس از کمی جست و جو غلامان بازگشتند و گفتند سلطان به سلامت باشد؛ دادخواهی نیافتیم اما سلطان را دوباره خواب نیامد.

دانش ادبي

تشبیه :

تشبیه ، ادعای همانندی میان دو یا چند چیز است . هر تشبیه چهار رکن دارد :

1) مشبه : چیزی یا کسی که قصد مانند کردن آن را داریم .

2) مشبه به: چیزی یا کسی است که مشبه ، به آن مانند می شود .

3) ادات تشبیه : وازه ای است که نشان دهنده پیوند شباهت است .

شعرخواني و ترانه‌خواني

1.ترانه خوانی به زبانهای خاص منطقه

2.ترانه خوانی پارسی که به ان « پارسی وانی » می‌گویند.

این اجرا دو شکل متمایز به لحاظ محتوای درخور مناسبت دارد :

الف ) صوت (سَوت)

ب ) بیت ( شِئر)