مقدمه:
كتاب «خط مشي‌هاي سياسي نهج‌البلاغه» به قلم آقاي محمد
مهدي ماندگار مي‌باشد كه توسط مؤسسه آموزش عالي باقرالعلوم (ع) تهيه شده و توسط
بوستان كتاب قم انتشار پيدا نموده است.
كتاب داراي پيش گفتار – 7 فصل و نتيجه‌گيري مي‌باشد كه فصل‌هاي
كتاب در موارد زير دسته‌بندي شده‌اند.
- چارچوب نظري بحث
- مباني خط مشي‌گذاري حكومت علوي
- فرهنگ‌سازي در نهج‌البلاغه
- مشروعيت‌سازي در نهج‌البلاغه
- توزيع قدرت در نهج‌البلاغه
- نظم و امنيت در نهج‌البلاغه
- توزيع كالا و خدمات در نهج‌البلاغه
مؤلف كوشيده است تا با استفاده از چارچوب‌هاي رايج در
پرداخت به مفاهيم و موضوعات سياسي به وسيله عناوين و موضوعات مطروحه در كتاب شريف
نهج‌البلاغه از زبان امام اميرالمؤمنين (ع) به ارايه مباحث سياسي در نهج‌البلاغه
بپردازد. بطوريكه آن چه از نهج‌البلاغه امام المتقين مورد دقت نظر قرار گرفته
فراتر از اين محدوده وظايف است؛ زيرا امام علي (ع) به پيروي از انبياي عظام الهي،
حكومت را بهترين ابزار براي رسيدن به تعالي بشر مي‌داند، لذا روح همة وظايف حكومت،
به انسان‌سازي بر مي‌گردد. هر چند سال‌ها گذشته تا نظريه پردازان قرون جديد، با
كاوش‌هاي بسيار به اهداف و وظايفي براي دولت و حكومت رسيده اند، اما امام در دوران
حكومت خود كه نهج‌البلاغه تصويري از آن چه در آن حكومت گذشته را نشان مي‌دهد جامع‌ترين
و كامل‌ترين حكومت را ارايه فرمود و در هيچ بعدي نمي‌توان نظريات امروز را از آن
چه در حكومت آن حضرت، مطرح بوده و اتفاق افتاد، جامع‌تر دانست. تنها ذكر يك نمونه
كافي است و آن اين كه زمان حكومتي امام علي (ع) به مالك اشتر به عنوان يكي از
كارگزاران حكومت امام آن قدر جامع است كه هنوز بديلي براي يافت نشده است.
اهداف حكومت در نهج‌البلاغه
حكومت در ديدگاه مكتب اسلام و فرهنگ حكومت علوي از مهم‌ترين
ابزارهاي نيل جامعه به كمال و تعالي است. از آن جا كه حيات بشري در اين دنيا، از
منظر فرهنگ اسلامي، ابزاري براي رسيدن به كمال است و آن چه براي انسان اصالت دارد،
كمال جاويدان است. لذا حكومت نيز مي‌تواند وسيله مناسبي براي نيل به اين هدف باشد؛
زيرا حكومت هم امكانات اين رشد و تعالي را به گونه‌اي جامع در اختيار دارد و هم مي‌تواند
زمينة استفاده از هر نوع امكاني را فراهم سازد.
از تعابير حضرت اينگونه استفاده مي‌شود كه حكومت وقتي مي‌تواند
راهنماي رسيدن به كمال باشد كه خود در ميسر عدالت، تحقق امنيت، تأمين رفاه و زمينه‌سازي
تربيت انساني، گام بردارد والا اگر حكومت به سوي بي‌عدالتي و خودكامگي گام بردارد
و در آن از امنيت‌هاي مختلف كه زمينه‌ساز آرامش دروني و بيروني انسان‌ها است، خبري
نباشد و توان رفاه و آسايش مردم را با تدبير درست در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي
نداشته باشد و هم چنين در جهت خودسازي و انسان‌سازي گام برندارد. نه تنها وسيله‌اي
براي نيل جامعه به اهداف عالي نيست، بلكه مانعي بزرگ براي رشد بشر تبديل مي‌شود
بنابراين عدالت، امنيت، رفاه و آسايش و تربيت از مهم‌ترين اهداف حكومت از ديدگاه
نهج‌البلاغه است كه اهداف ديگر را پوشش مي‌دهد.
1- عدالت
محوري‌ترين اصلي كه امام علي آن را مبناي قبول حكومت معرفي
مي‌كند و آن را براي هر حكومتي لازم مي‌داند عدالت است:
لولا حُضُور الحاضِر ... ما أخَذَ الله علي العلماءِ اِلّا
يٌقاروٌّا عَلي كَظِه ... ظالمِ و لاسَغَبِ مضلومٍ لألقيتُ حَبلَها علي غاربِها و
لَسَقتُ آخرها بِكَأسِ أوَّلِها (علي نقي فيض الاسلام، نهج‌البلاغه خطبه 3)
و اگر خداوند از عالمان پيمان سخت نگرفته بود كه در برابر
شكم‌بارگي ستمگر و گرسنگي ستم‌ديده آرام و قرار نگيرند، بي‌درنگ رشته حكومت را از
دست مي‌گذاشتم و پايانش را چون آغازش مي‌انگاشتم و چون گذشته خود را به كناري مي‌كشيدم.
- و انّ أفضلَ قُرَّهِ عَينِ الُولاهِ استقامهُ العول في
البلادِ و ظهورُ مودّهِ الرَّعيهِ و انّه لاتَظهَرُ مَودّتهم الاسبلامهِ صُدورِهِم
و لا يَصِحُّ نصيحتُهم الا بحيطتِهم علي وُلاهِ أمُورِهِم و قلّهِ اشتعالِ
دُوَلِهِم وِ تركِ استبطاء انقِطاعِ مُدَّتِهِم. (نهج‌البلاغه، نامه 53)
همانا برترين چشم روشني زمامداران، برقراري عدل در شهرها و
آشكار شدن محبت مردم به رهبر است كه محبت دل‌هاي رعيت، جز با پاكي قلب‌ها پديد نمي‌آيد،
و خيرخواهي آنان زماني است كه با رغبت و شوق، پيرامون رهبر را بگيرند، و حكومت بار
سنگيني را بر دوش رعيت نگذاشته باشد و طولاني شدن مدت زمامداري، بر مردم ناگوار
نباشد.